Son iki yıldır tanıklık ettiğimiz NFT furyası değişik kesimlerden büyük ilgi gördü. Dijital sanat, oyunlar, spor kartları, müzik ve diğer birçok dijital içeriğin tokenize edilerek satıldığı geniş bir pazar ortaya çıktı. NFT dapp’leri, 2022 yılında yaşadığımız kripto kışında (crypto winter) en iyi performans sergileyen uygulamalar içinde yer aldı.
NFT denildiğinde çoğu kişinin aklına ilk gelenler, tek ve statik bir resim, video veya multimedya dosyası şeklinde varlıklar oluyor. Oysa son zamanlarda, özellikle de bir NFT türü olan “f-NFT’lere” (parçalı NFT) gösterilen ilginin arttığını göz ardı edemeyiz. NFT’lerin parçalı NFT’ler haline getirilebileceği veya f-NFT’lerin satın alınabileceği platformların sayısında bir artış söz konusu. Yine adından çok söz ettiren dinamik NFT’ler (dNFT’ler) ise, NFT’lerin harici olaylara ve verilere uyum sağlama ve değişme yeteneklerine sahip olmasını ifade ediyor.
Bu iki NFT türünü biraz daha yakından inceleyelim:
Parçalı NFT’lerde, NFT, ayrı tokenlar olarak satılabiliyor; birden çok, daha küçük parçaya bölünebiliyor. Böylece çok sayıda kişi NFT’nin parçaları üzerinde hak elde edebiliyor. Yani birden fazla yatırımcı, tek bir token parçasına sahip olabiliyor. Böylelikle, NFT'nin parçalara ayrılabilmesine imkân sağlayan f-NFTler, tamamının satılması gerekmeden likidite kaynağı oluşturabiliyor. Parçalı NFT’ler, daha NFT’lere uygun fiyatlarla erişimi sağladıkları için NFT’lerin demokratikleştirilmesi ve likit hale getirilmesinin aracı olarak görülüyor.
F-NFT’ler, orijinal, eşsiz, değiştirilemez NFT’ye bağlı olarak önceden belirlenmiş sayıda jeton oluşturmak için programlanmış bir akıllı sözleşme vasıtasıyla parçalara ayrılır. NFT sahiplerinin bir varlığı parçalamasına ve bu parçaları satmasına izin veren programlar mevcuttur. Parçalanmış NFT’ler daha sonra tekrar tam bir NFT’ye dönüştürülebilir.
Bir sanat eserinin, koleksiyonun veya gayrimenkullerin f-NFT olarak tokenize edilmesi mümkün. Mesela Viyana’daki Belvedere Müzesi’nin, Sevgililer Günü temalı kampanyasında, Gustav Klimt'in “The Kiss” isimli ünlü tablosu 10.000 NFT’ye bölündü ve her biri 1.850 €’dan satıldı. Alıcıların belirli parçaların sahibi olmaları veya bunları başka bir kişiye hediye etmeleri mümkündü. Belvedere Müzesi, 2022 yılında gerçekleştirilen bu fNFT projesinde 2.415 parça sattı ve 3,2 milyon € (4.717.745 $) topladı. Bu sanat dünyasındaki en popüler f-NFT projelerinden biridir.
Oyun içi NFT'ler, bazen artan talepler nedeniyle çok pahalı hale gelebilir. Birden çok oyuncunun maliyeti paylaşarak aynı varlıkları kullanmaları kolaylaşabilir. “Play-to-earn” adı verilerin oyunlarda, parçalı NFT’lerden yararlanılarak, birden fazla oyuncunun toplu olarak pahalı oyun içi varlıkları satın alabilmesi mümkün hale geliyor.
Bu durum bir şirkette hisse sahibi olmaya benzetilebilir. Mesela NFT’ye ve parçalı NFT'nin satın alındığı platforma bağlı olarak, sahibi, NFT topluluğuna özel erişim ve oy hakkı gibi çeşitli avantajlar elde edebilir. Bir NFT parçalı hale getirildiğinde, ana NFT’nin değerine bağlı, değiş tokuş edilebilir bir token haline gelir. Bazı platformlarda parçalı NFT sahipleri, kendi fNFT’leri için bir isim veya sembol belirleyebilirler.
Aslında NFT’lerin evrimindeki bir sonraki adımın daha yeni başladığını söyleyebiliriz. Şu anda en yaygın NFT türü “statik NFT”ler. Bugün deneyimlediğimiz sanat ve oyun projeleri veya dijital koleksiyon öğelerinin çoğunluğunun statik NFTler olduğunu söylemek yanlış olmaz. Statik NFT’leri “statik” yapanın, üst verilerinin (metadata) -yani NFT’nin temelindeki varlığı tanımlayan verilerin- blokzincirinde mint edildikten sonra sabitlenmeleri olduğunu hatırlayalım.
NFT’lerin sanattan oyuna, modadan kıymetli evraka birçok kullanım senaryosu bulunur. Zamanla bu kullanım senaryolarının bazılarında NFT’ye ait metaverilerin güncellenmesi gerekebilir. İşte dinamik NFT’ler, statik NFT’lerden farklı olarak, dış olaylara ve verilere uyum sağlayabiliyor. Bu çerçevede NFT, zaman içinde değişim gösterebiliyor. Bunlar “yaşayan NFT” olarak da adlandırılıyor.
Bu güncellemelerin mümkün olması, NFT’nin metaverisinde değişiklik yapılabilmesinden ileri geliyor. Bunun için NFT’nin akıllı sözleşmesine otomatik değişiklikler kodlanarak, NFT’nin metaverisinin ne zaman ve nasıl değişmesi gerektiği konusunda komut veriliyor. Böylece bir oracle veya zincir dışı bir olay sonucunda akıllı sözleşmenin tetiklenmesini gerektiren bir değişiklik meydana geldiğinde, akıllı sözleşmede dinamik NFT’nin meta verilerinin nasıl değiştirilmesi gerektiğine ilişkin talimatlar sağlanıyor. Bunun sonucunda dinamik NFT’lerde onları tanımlayan benzersiz tanımlayıcıları (tokenID) aynı kalmakla birlikte, üstverilerinin bazıları güncellenebiliyor. Aslında böylece dinamik NFT’ler, NFT’lere esneklik kazandırmış oluyor.
Dinamik NFT’lerin sahip olduğu bu esneklik, bir dijital içerik oluşturmak, güncellemek ve dağıtmak için yeni stratejiler geliştirme şansı sunuyor. Ayrıca dinamik NFT koleksiyonu örneklerine bakıldığında, temeldeki projelerin etkileşimini artıracak şekilde farklı alternatifler sunulması yani uyarlanması imkânı da bulunuyor. Bu nedenle, dinamik NFT’lerin, özellikle verilerin sıklıkla güncellenmesini gerektiren kullanım senaryoları bakımından, daha da yaygınlaşması bekleniyor. Dinamik NFT’lerin esneklik sağlamakla birlikte, statik NFT’lere kıyasla güvenlik risklerine daha açık olduğunu da ekleyelim.
Ünlü dijital sanatçı Refik Anadol, Barcelona’daki ünlü Casa Batllo’nun ön cephesini yeniden tasarlayarak ortaya çıkardığı ‘Casa Batllo: Yaşayan Mimari’ adlı dinamik NFT eserini ortaya koydu. Bu NFT açık artırmada 1 milyon 380 bin dolara (21 milyon TL) alıcı buldu. Ancak dikkat: Bir NFT’nin dinamik olması için mutlaka hareket eden bir resim, yani GIF veya video dosyasının söz konusu olması gerekmiyor. Bunun dışında, NFT’lerin gerçek dünyadaki varlıkları, örneğin bir evi temsil ettiği durumlarda da dinamik NFT’lerin faydalı olabileceği belirtilmelidir. Mesela satışa konu olan gayrimenkule ilişkin çeşitli bilgilerin bazı aralıklarla güncellenmesi gerektiği durumlarda dinamik NFT’ler önemli bir kullanım senaryosunun baş rolü olacaktır.
