Blokzinciri teknolojisinin ve uygulamalarının çok sayıda sektörü etkisi altına alması, bu teknolojinin fikri ve sınai haklar ekosistemi üzerindeki etkilerinin araştırılması ve blockchain teknolojisini destekleyen modeller oluşturulması bakımından bir itici güç olmuştur. Hem fikri mülkiyet hem de sınai mülkiyet haklarının blokzinciri teknolojisinin kullanımından elde edebileceği yararlar bulunmaktadır. Blokzinciri, yüksek kaliteli veri aktarımlarını korurken, işlemlerin hızını artırmaktadır. Veri bütünlüğü ve güvenliğinin sağlanması gibi özellikler sayesinde blokzinciri, kullanıcılar ile fikri mülkiyet hakları arasındaki bağlantıyı iyileştirme ve fikri mülkiyet ofisleri arası prosedürleri hızlandıracak yeni hizmetler sağlama potansiyeline sahiptir.
Sınai mülkiyet hakları açısından bakıldığında blokzinciri, üretimden ticarileştirilmeye kadar birçok aşamada kullanılabilir. Blokzinciri inceleme, itiraz ve iptal aşamaları da dahil olmak üzere sınai mülkiyet haklarıyla ilgili yapılacak bir başvurunun yaşam döngüsü boyunca değişikliğe kapalı ve sağlam kanıtlar oluşturulması için kullanılabilir. Mesela blockchain uygulamalarıyla patent, faydalı model veya diğer herhangi bir sınai mülkiyet hakkına ilişkin başvurularda hazırlık belgelerinin tarihi ve sahipliği kanıtlanabilir.
Orijinal yaratıcı eserler, herhangi bir sicile tescile gerek duyulmaksızın koruma altındadır. Yine de hak sahipleri eserlerini telif hakkı sicillerine eser sahipliğine kanıt teşkil etmek üzere gönüllü olarak kaydettirebilirler. Böylece korumanın haklı olduğu tespit edilebileceği gibi telif haklarının yönetimi de kolaylaştırılmış olur. Blokzinciri çözümleri, kullanıcıların hem dijital içeriğe erişimini hem de bu içeriğin oluşturulduğu andan itibaren kamuya açık hale gelmesine kadar geçen süreçte yer alan aktörlerin belirlenmesini kolaylaştırabilir.
Blockchain teknolojileri ayrıca telif haklarının kolektif yönetim kuruluşları (CMO'lar) tarafından yürütülen süreç ve sistemlerin otomasyonunu ve potansiyel kullanıcıların bilgiye erişimini kolaylaştırabilir. Bunun dışında özellikle NFT’ler bakımından da gündeme geldiği üzere, blokzinciri, kullanıcılardan elde edilecek telif ücretlerinin hesaplanmasını ve bu telif ücretlerinin farklı hak sahipleri arasında nasıl dağıtılacağının belirlenmesini kolaylaştırabilir.
Fikri ve sınai mülkiyet hakları ve ilgili hakların tokenize edilmesi ve sanatsal projeleri finanse etmek için kullanılması da mümkündür.
Birlikte çalışabilirlik (interoperability) kolaylaştırılırsa blokzinciri çözümlerinden maksimum faydanın elde edilebileceği ileri sürülüyor. Birlikte çalışabilen blokzinciri sistemlerinin kullanımı, fikri mülkiyet ofisleri arasındaki iş birliğini ve uluslararası fikri mülkiyet sistemlerinin yönetimini kolaylaştırabilir. Bunun için fikri mülkiyet ofislerinin ve diğer paydaşlarının blokzincirinin fikri mülkiyet ekosistemi üzerindeki etkilerini anlaması ve tespit etmesi önem taşımaktadır.
Bu çerçevede özellikle The European Union Intellectual Property Office (Avrupa Birliği Fikri Mülkiyet Ofisi- EUIPO)’nun çalışmaları öncü bir nitelik taşıyor. EUIPO, AB’nin merkeziyetsiz bir kuruluşu olarak AB ve ötesinde şirketlerin ve bireylerin fikri hakların korunmasına destek olmaktadır. Ofisin yıllık 13.000 AB markasını ve yaklaşık 100.000 tasarımı tescil ettiği belirtiliyor.
EUIPO, fikri mülkiyet ofislerine ve müşterilerine daha iyi hizmet vermek için Avrupa'nın ilk blockchain platformu projesini başlattı. Projenin amacı, denetlenebilir ve değiştirilemez işlem geçmişini korurken, zaman içinde değişen fikri mülkiyet haklarının durumunu yansıtan güvenli, dağıtık ve erişilebilir bir sicil oluşturmak. 2021 yılından bu yana, blockchain platformundaki fikri mülkiyet sicili, IP ofisleri ile dünyadaki en büyük, ücretsiz ve çevrimiçi marka ve tasarım veri tabanı olan EUIPO TMview ve DesignView arasında hızlı ve güvenli bir “Veri Aktarım Hizmeti” oluşturdu. TMview ve DesignView veritabanları 2021 yılından beri fikri mülkiyet haklarına ilişkin bilgilerin hızlı ve güvenli bir şekilde iletilmesini sağlamak için blokzincirinden yararlanıyor.
Portekiz’in yetkili otoritesi Ulusal Sınai Mülkiyet Enstitüsü’nün (INPI) 31 Temmuz 2023’te blokzincirindeki kayıtlara eklenmesi ile, blokzinciri ağına 571 binin üzerinde ticari marka ve 58.000’in üzerinde tasarım eklenmiş oldu. Böylece Avrupa Birliği’nde, projeye katılan ofislerin sayısı 8’e yükseldi. Marka ve tasarımları temsil eden toplam 6.000.000 kayıt bulunuyor. 2025 yılına kadar bu sayının katlanarak artması bekleniyor.
EUIPO’nun yakında global düzeydeki sahtecilik problemini çözmeye yardımcı olabilecek merkeziyetsiz bir blockchain kimlik doğrulama platformunu başlatacağı da gündemde yer alıyor.
